De Boven- Grote- of Sint Nicolaaskerk, Stilte na de storm

‘Volg de signalen en de tekens die op je weg komen’ is een veelgehoord advies van wijze ‘ouderen’ en de waarheid van deze woorden heb ik menigmaal bevestigd zien worden. “Je deelt nogal eens foto’s van het Waterloopbos via Facebook evenals verslagen van kerken in Groningen en Friesland, maar heb je de Grote Kerk van Vollenhove, voor jou naast de deur, wel eens van binnen bekeken? “

Zo’n opmerking wordt opgeslagen en kwam weer boven drijven toen ik nadacht over de ‘Veertigdagentijd’ en een gelegenheid zocht om deze dagen van bezinning en zelfrefelctie onder de aandacht te brengen. Dat de kerk van Vollenhove getuigt van een bewogen geschiedenis blijkt al uit het feit dat deze met drie namen wordt aangeduid. Mijn voorkeur gaat uit naar de Sint Nicolaaskerk en dat niet alleen omdat tijdens zijn jaarlijkse feest mijn dichterlijke verbeelding zich kon ontwikkelen. Hij is ondermeer ook de beschermheilige van zeevarenden, vissers, wijnhandelaars, bakkers en natuurlijk niet te vergeten een grote kindervriend. Het mag toch een wonder heten dat hij de Reformatie met al haar wraakzuchtige vernielingen heeft overleefd en zelfs geliefd is onder protestanten die hun kinderen tot op de dag van vandaag nog vertellen dat hij werkelijk bestaat. Met het oog op de geschiedenis lijkt dit een spagaat. De naam Boven- of Grote Kerk lijkt me dan ook meer een reformatorische streek om het Rooms Katholieke verleden met hun heiligen weg te wissen ook al zullen velen dit niet meer zo beseffen, immers Klaas uut Veno heet ook nog gewoon Klaas ook al is de naam een afgeleide van Sint Nicolaas.

Misschien dat z’n vrouw hem wel een Boven of Grote Klaas vindt, maar toch(?). Na een periode van aanhoudende zware stormen en regen voorspelde men eindelijk een stralende zonnige dag en een afspraak met de koster werd gemaakt. Allerlei gedachten gingen door mij heen en het thema vormde zich eigenlijk als vanzelf: ‘Stilte na de storm’. Waar proef je het nut van een gezonde reflectie op het verleden méér dan op een plek waar de ‘Vastentijd’ werd ingeruild voor de ‘Veertigdagentijd’ maar in essentie niets aan betekenis heeft verloren. Daar waar het ‘Grote’ of ‘Boven’ kan afdalen naar het nederige dat zich o.a. laat zien in het elkaar willen verrassen met geschenken. Hoe verder de tijd voortschrijdt, vanaf de beeldenstorm en de latere interne strijd tot nu, hoe weldadiger en intenser de stilte neerdaalt. De afspraak is dat ik om 9 uur bij de kerk zal zijn maar ik ben al eerder op weg om de zon te zien opkomen en de kerk in het mooiste licht te ‘vangen’ en daarmee ook de gewenste verstilling. Het is kraakhelder en de maan staat duidelijk zichtbaar boven de torenspitsen, het is een eerste knipoog naar een warm welkom.

Wie vanuit de Noordoostpolder Vollenhove nadert ziet als eerste het fraaie historische front. Dit sprookjesachtige ensemble wordt gevormd door de Sint Nicolaaskerk (14e eeuw) en de toren (16e eeuw), het voormalig raadhuis (1621)  en de voormalige stadsbodewoning (17e eeuw). Tref je dan ook nog een aantal platbodems in de haven aan de voet van de kerk, dan is het schilderij kompleet. Met een beetje verbeelding fantaseer je jezelf aan het roer van een Botter die vanaf de Zuiderzee de haven binnenvaart, dan staat de tijd voor even stil. Van een schipper in de haven hoorde ik dat veel kerken aan de Zuiderzee en verder landinwaarts langs de rivieren zo groot waren omdat bij aanhoudende westenwinden of strenge vorstperiodes de zeilende platbodems vaak voor langere tijd in de havens verbleven en de bemanning er ook ter kerke ging. Dit klinkt aannemelijk al vind ik hiervoor geen historische bron maar dit gegeven leidt wel weer naar Sint Nicolaas als beschermheilige voor de zeevarenden en schippers, veilig in de haven onder de hoede van de beschermheilige. Ik wandel op het pad tussen de kerk en de grote haven en ……. Dit is geen toeval meer, ik sta op het juiste moment op de juiste plaats en ervaar een puur geluksmoment, dit valt niet vooraf te berekenen.

De zon komt nog net niet boven de huizen uit maar vindt een baan er tussendoor recht voor het spitsboogvenster aan de dorpskant en daarmee ook recht voor het venster aan de westkant. En laat ik daar nou net staan. Alsof er een licht wordt ontstoken. Ik zoom nog een beetje in en zie meer (foto 1 en 2). Wat precies laat ik aan de kijker over, dit is voor ieder zo persoonlijk en heeft alles te maken met deze periode van bezinning. Even later kleurt de opkomende zon de stenen rood en ik laat me betoveren. Ik zie de kerkdeur open staan en koster Jan wacht me al op. “Nu er weer normale kerkdiensten worden gehouden kunnen de linten van de stoelen en banken worden verwijderd en vinden we ze ook niet weer op je foto’s”. Regeren is vooruitzien. Even later stapt ook Andries, koster nummer twee, binnen en beiden gaan voortvarend te werk terwijl ik in alle rust uit het zicht verdwijn in de immense ruimte waar het ochtendlicht op haar mooist binnenvalt.

Verborgen in een hoek neem ik plaats en laat de eerste gedachten komen. Ik ben hier wel eens eerder geweest maar kan me deze ruimtelijke schoonheid niet herinneren. Dit was tijdens een concert van het 150 leden tellende Genemuidiger mannenkoor Stereo waar mijn vader en broer destijds lid van waren. De kerk zat bomvol. Toen het lied “Ruwe stormen mogen woeden” werd ingezet werd je haast letterlijk weg geblazen en deed een nagalmende windvlaag het riet rond de Wieden buigen. Indrukwekkend voor een keer, maar ik neig meer naar de verstilling in de muziek van de Estlandse componist Arvo Pärt. Zijn ‘Passio’ zou ik in deze hemelse ruimte tijdens de ‘Stille Week’ wel eens willen horen wegsterven.

In het boekje ‘Beulake, het verzonken verleden’ van Harm Stam las ik over de discussies en strijd die hier plaatsvond over het al dan niet stichten van een eigen kerk in Beulake. Praktisch logisch en in de pure christelijke Geest gewoonweg niet te weigeren. Maar helaas, ook in het klein voert men dezelfde strijd als in het groot en allerlei wetten van oorzaak en gevolg traden in werking die gaandeweg de tijd de ondergang al in zich droegen. Zware stormen bespoedigden uiteindelijk de totale ondergang van Beulake en haar geschiedenis. Het kunstwerk van een toren met luidklok dat net boven het wateroppervlak van de Beulaker Wiede uitsteekt nodigt uit tot reflectie en verstilling. Op zonnige dagen leidt een baan van glinsterende sterren naar deze magische plek. De twee beuken zijn gescheiden door hoge ranke rondbogige zuilen die worden gedekt door tonvormige houten netgewelven. In de noordbeuk bevindt zich het indrukwekkende kleurrijke orgel dat in 1686 werd gebouwd door Apollonius Bosch en in 1720 werd gewijzigd door Franz Caspar Schnitger.

Via een nauwe kille stenen opgang kom ik uit op de orgelgalerij waar engelen het spel van de toetsenist zwijgend begeleiden. Je verkeert hier haast letterlijk op de wolken met een heerlijk uitzicht door de in warm licht gehulde ruimte. Dit zachte ochtendlicht schept met haar schaduwen een kleine verstilde fictieve kapel in de noordhoek onder het orgel. Een naam- en gezichtloos figuur kijkt vanaf een oeroud sarcofaagdeksel toe al starend in het niets ….of in het Al? Niemand die het weet. Iets verder naar links zie je nog het driehoekig nisje voor het wijwaterbakje. Ik zwerf verder en nader het kerkhof op het hoge koor, een plein van zerken. De grafkelders eronder zijn nu afgevuld met zand. Tijdens de Franse revolutie zijn wapens van edelen uit de zerken gehakt. Eén steen overleefde deze profane beeldenstorm doordat hij omgekeerd, dus met de wapens naar onderen op het graf lag. Nu staat hij rechtop tegen de zuidwand van het lage koor, zwijgend en ongeschonden. De achthoekige steen op de achterwand herinnert aan het RK verleden van de kerk en de daarbij behorende opmerkelijke gebruiken. “Hoe wilt u de overleden bisschop, in zijn geheel of in stukjes?” Ik geniet er van dat deze steen een prominente plaats in de kerk heeft. Het is een herinnering aan het overlijden van bisschop-landsheer Rudolf van Diepholt in 1455.

Zijn hart werd in Vollenhove begraven en zijn gebeente in de Domkerk van Utrecht waar in zijn kapel iedere middag een korte dienst wordt gehouden. Onder de kalklaag in het hoge koor kwam ook nog een restant van een tapijtschildering tevoorschijn. Een laatste overlevende van de wraak der reformanten samen met een enkele veeg boven de noordingang. Ik zie deze gereanimeerde penseelstreken als symbolen van een naderende nieuwe tijd waarin grote theologische vraagstukken terugvertaald worden naar de eenvoudige, essentiële en allesomvattende dienende naastenliefde. Daar was het immers toch allemaal om begonnen? In de nissen hangen de predikantenborden en ik lees de naam van ds. Jan de Olde (1980-1989) en schiet in de lach. Ik ontmoette de man een keer toen hij onverwacht voor de deur stond bij mijn zwager en schoonzus in Sint Jansklooster. Hij oogde als een Zuid Limburgse dorpspastoor en zijn accent en lach waren even opmerkelijk. Wij hadden net een glaasje beerenburg op tafel staan en nodigden hem ook uit voor een dronk. Als een goed gevestigde geestelijke sloeg hij dit aanbod niet af en bij de toast riep hij opgewekt “Hoe zweurder de karke, hoe zweurder de burrel”, een kreet die nog regelmatig klinkt wanneer wij weer eens een toast uitbrengen.

Twee grote schermen verbergen de preekstoel en herinneren aan de huidige tijd. Jan en Andries schieten te hulp om deze zover mogelijk te verplaatsen zonder de kabels te ontkoppelen. Het lukt om nog een foto te nemen. Tot de restauratie was de preekstoel bevestigd aan de pilaar bij de eerste bank. Een nieuwe neo-gotische stoel werd aan de noordmuur bevestigd. Vanaf dat moment kon men niet meer zeggen dat je in Vollenhove vanaf de preekstoel de zee kunt zien. Achteraf gezien een handeling met een profetische vooruitblik. Een blik in de polder klinkt minder poëtisch. We raken nog even aan de praat over het reilen en zeilen van de huidige gemeente en en passant vertelt Jan nog even dat hij voorheen katholiek was en zich hier als koster prima thuisvoelt. Een beter slotakkoord heeft hij mij niet kunnen aanreiken al liet hij nog wel even doorschemeren dat hij graag een gebrandschilderd spitsboogvenster zou wensen voor deze kerk. Wie weet leest er een gulle gever mee.

Herman Slurink, Zwartsluis

Bekijk hieronder de fotoserie. Doorklikken niet mogelijk? Bekijk dezelfde fotoreportage hier.